Τετάρτη 29 Οκτωβρίου 2008

Τα δύο πρόσωπα του Ιωάννη Μεταξά

68 χρόνια μετά το “ΟΧΙ”

Η απάντησή του στο τελεσίγραφο των Ιταλών αναίρεσε την αρνητική ει
κόνα από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936

Εβδομήντα δύο χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου και εξήντα οκτώ χρόνια μετά την ιστορική απόφαση της Ελλάδας να εισέλθει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προσωπικότητα του Ιωάννη Μεταξά εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση για διαφωνίες μεταξύ ιστορικών, πολιτικών αναλυτών και ακαδημαϊκών στην προσπάθεια της αποτίμησης προσώπων της σύγχρονης ιστορίας μας. Και ενώ στην αποτίμηση του καθεστώτος που εγκαθίδρυσε φαίνεται να υπάρχει αρνητική ομοφωνία, εντούτοις οι απόψεις δείχνουν να συγκλίνουν τόσο στο επίπεδο της στρατιωτικής αξιολόγησης του Μεταξά όσο και στο επίπεδο του πολιτικού χειρισμού του μείζονος γεγονότος που ήταν η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδος. Η αναγνωρισμένη αξία του ως λαμπρού στρατηγικού νου, φαίνεται να οφείλεται τόσο στον επιτελικό σχεδιασμό από τον ίδιο, των νικηφόρων για την Ελλάδα, Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13, όσο και στην ξεκάθαρη στάση του το 1921-22 να αντιτεθεί σε οποιαδήποτε προσπάθεια επιχείρησης εναντίον της Τουρκίας. Η επιβολή όμως της δικτατορίας, στις 4 Αυγούστου του 1936, δεν αντιμετωπίζεται απ' όλο το πολιτικό φάσμα με αντίστοιχο τρόπο. Για κάποιους, το διάστημα 1936-1940 αποτέλεσε την τετραετία της ορθολογικής στρατιωτικής προπαρασκευής της χώρας, που επέφερε τελικά και το νικηφόρο αποτέλεσμα του ελληνοϊταλικού πολέμου, ενώ για κάποιους άλλους, η περίοδος αυτή αποτέλεσε ένα ανελεύθερο δικτατορικό καθεστώς που σε επίπεδο ιδεολογικής συγκρότησης ακολουθούσε σαφώς τα φασιστικά πρότυπα της περιόδου εκείνης. Τον Οκτώβριο του 1940 ωστόσο, ο Μεταξάς ήρθε αντιμέτωπος με αυτό που από τη μία φοβόταν και απ' την άλλη με αυτό που επί τέσσερα χρόνια προετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει. Η ιστορική συγκυρία θέλει τους Ελληνες συνασπισμένους γύρω από την απόφαση του Μεταξά να αρνηθεί την άνευ όρων είσοδο των ιταλικών στρατευμάτων στη χώρα. Η απάντησή του στο ιταλικό τελεσίγραφο θεωρείται από πολλούς ιστορικούς αποτέλεσμα πιέσεων από την κοινή γνώμη, ενώ από άλλους προσωπική ενέργεια και απόφαση. Οπως και να 'χει το πράγμα, στη δεδομένη χρονική στιγμή, αυτό που ισχύει για τη συγκεκριμένη επιλογή του Μεταξά, είναι ότι μέσω αυτής, κατάφερε να εκφράσει το συναίσθημα του ελληνικού λαού.

Του Γιάννη Γουλιέλμου. Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Σαββάτου- Κυριακής, 27-28 Οκτωβρίου 2007.

Ο «μπαρμπα Γιάννης» της 28ης Οκτωβρίου

Με την ιδιότητα του ερευνητού που ασχολήθηκε σοβαρά με το ίδιο το γεγονός, αλλά και με την ιστορία της επετείου, μπορώ να βεβαιώσω ότι δεν θεωρείται αυτονόητη η σημασία της 28ης Οκτωβρίου 1940. Οπως και τόσα άλλα στον τόπο μας, η 28η Οκτωβρίου υπήρξε θύμα των πολιτικών παθών και της ανερυθρίαστης πολιτικής και ιδεολογικής επεξεργασίας από τους ιδεολογικούς επιγόνους της πολιτικής παρατάξεως που ηττήθηκε στη διάρκεια του Εμφυλίου. Η ίδια παράταξη, συστηματικά, αμφισβήτησε εξαρχής τη συμβολή δύο πρωταγωνιστών της 28ης Οκτωβρίου, του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδος Ιωάννη Μεταξά και του βασιλέως Γεωργίου Β΄.

Δεν ήταν δύσκολη η επιχείρηση του διασυρμού τους: ο Μεταξάς ήταν δικτάτωρ και ο Γεώργιος Β΄ είχε επιστρέψει στην Ελλάδα ύστερα από ένα νόθο δημοψήφισμα. Κατέληξαν λοιπόν οι Ελληνες να ακούν τους επετειακούς ρήτορες κάθε 28η Οκτωβρίου να στηρίζονται σε ευφυολογήματα και θέσεις που ακολουθούν την πολιτική ορθότητα του συρμού: Ο Μεταξάς ήταν ο τελευταίος Ελλην που αναμενόταν να πει το «όχι»· σύρθηκε άκων από τον ελληνικό λαό και ψέλλισε αυτό που βροντοφώναξε ο λαός. Ο Μεταξάς και ο Γεώργιος αναγκάσθηκαν να αντιταχθούν στους Ιταλούς φασίστες, φοβούμενοι την ανατροπή τους από τον λαό και τους Αγγλους. Αυτά και άλλα ευρήματα ενός ασύστολου λαϊκισμού έπλασαν μια εικονική πραγματικότητα. Με την επανάληψη, μάλιστα δε και από επίσημα χείλη, τα ευρήματα του λαϊκισμού και της πολιτικής ορθότητας απέκτησαν την ισχύ αξιωμάτων.

Η αλήθεια όμως προκύπτει αβίαστα από τις πηγές της εποχής, οι οποίες είναι ευτυχώς προσιτές. Είναι γνωστό, πέραν κάθε αμφιβολίας α) ότι ο Μεταξάς πήρε μόνος του την απόφαση να αντισταθεί η Ελλάς κατά της Ιταλίας χωρίς καν να συμβουλευθεί τον ανώτατο άρχοντα, β) ότι αυτή του η απόφαση ήταν προϊόν ορθολογικής αναλύσεως όλων των αντικειμενικών δεδομένων που είχε στη διάθεσή του, γ) ότι πίστευε πως ο πόλεμος και τα συνακόλουθα δεινά ήταν προτιμότερα, από τη σκοπιά των εθνικών συμφερόντων, από την εθελουσία και ατιμωτική υποταγή και δ) ότι ήταν πεπεισμένος πως η απόφασή του είχε την ομόθυμη απόφαση του πολιτικού κόσμου και του έθνους.

Οι Ελληνες της 28ης Οκτωβρίου, συγχώρησαν στον Μεταξά τις ταπεινώσεις της δικτατορίας και τον τοποθέτησαν στο εθνικό πάνθεον των ηρώων, ο δε Μεταξάς αναθεώρησε πολλές από τις θέσεις του που τον είχαν οδηγήσει στην επιβολή μιας από τις πιο αδικαιολόγητες συνταγματικές εκτροπές της ελληνικής ιστορίας αλλά οι ιδεολογικοί και συναισθηματικοί επίγονοι των ηττημένων της σφοδρής συγκρούσεως για την εξουσία στην Ελλάδα, στα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατο του Μεταξά, δεν συγχώρησαν τον μπαρμπα-Γιάννη, για την τιμή που του έλαχε να αποφασίσει αυτός για τα ύψιστα συμφέροντα και την τιμή του έθνους.

Του Ιωάννη Κολιόπουλου, καθηγητή Ιστορίας Νεότερων Χρόνων στο ΑΠΘ. Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Σαββάτου- Κυριακής, 27-28 Οκτωβρίου 2007.

"Πρώτος εργάτης... αγρότης και αθλητής"

"Κι ήρθες Συ! Μυρισμένος αγέρας και φωτίστηκε πάλι ο ουρανός.

Ηρθες Συ Αρχηγός και Πατέρας της Αλήθειας πνοή σα Θεός. Π

ατέρα ΠΑΤΕΡΑ Μας χάραξες νέα Ζωή (..)"

Αυτό ήταν ένα από τα δεκάδες τραγούδια αφιερωμένα στον Ιωάννη Μεταξά, δείγμα της προσπάθειας της προπαγανδιστικής μηχανής να προβάλλει μία εικόνα του Μεταξά που ξεπερνούσε τα ανθρώπινα και αποτελούσε μία χαρισματική, σχεδόν μυθική παρουσία. Μία παρουσία που θα οδηγούσε το κράτος σε αναγέννηση και επιστροφή στις αιώνιες αξίες, οι οποίες κάτω από το βάρος του διεφθαρμένου κοινοβουλευτισμού και του κινδύνου του κομμουνισμού είχαν εξαφανισθεί. Η λατρεία προς το πρόσωπο του ηγέτη είχε υιοθετηθεί με επιτυχία από τη φασιστική Ιταλία, τον τρίτο Ράιχ και το σταλινικό Σοβιέτ και στόχευε στην κατάκτηση των μαζών, προβάλλοντας την εικόνα ενός ιδεατότυπου που διέθετε εξαιρετικές ικανότητες και χαρισματικό κύρος. Ωστόσο, ο Μεταξάς με το άχρωμο παρουσιαστικό του, την μειωμένη δημοτικότητα και την αδιαλλαξία του αντιπροσώπευε ένα αρνητικό μοντέλο χαρισματικού ηγέτη. Με δεδομένη την έλλειψη των ελκυστικών στοιχείων, ο προπαγανδιστικός μηχανισμός έπρεπε να προβάλλει μια επιτυχημένη εικόνα του Ιωάννη Μεταξά βασισμένη στα προσόντα του. Και έτσι τα αρνητικά φυσικά προσόντα του υμνήθηκαν ως σταθερές, υπέρτατες αξίες.

Στο πλαίσιο αυτής της προπαγανδιστικής προσπάθειας ο Μεταξάς προβλήθηκε ως ταπεινός υπηρέτης του έθνους και άντρας του καθήκοντος. Ενας καλόβολος «μπαρμπα - Γιάννης», που θα αγκάλιαζε όλα τα τμήματα της κοινωνίας. Εγινε «Πατέρας του Εθνους», «Πρώτος Αγρότης, «Πρώτος Εργάτης» και «Πρώτος Αθλητής».

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στο σύνολό τους, με άρθρα, προβολές επικαίρων, ραδιοφωνικές εκπομπές και θεατρικές παραστάσεις εξυμνούσαν τον νέο ηγέτη που σαν άλλος Ηρακλής «καθάρισε τον κόπρο του Αυγία από την ελληνική κοινωνία». Οι επέτειοι της 4ης Αυγούστου, οι αθλητικοί αγώνες, οι παρελάσεις της νεολαίας (Τα χρυσά παιδιά του Μεταξά) είχαν σαν στόχο να προβάλλουν τα ιδεώδη και τις αθάνατες αξίες της φυλής, ενσαρκωτής των οποίων ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς. Δεκάδες συνθήματα χρησιμοποιήθηκαν ευρέως, ενώ νέα σύμβολα και εμβλήματα συνδέθηκαν με την αναγέννηση του έθνους και τη δημιουργία του τρίτου ελληνικού πολιτισμού. Η προπαγάνδα του καθεστώτος προέβαλε με επιτυχία την εικόνα του Ιωάννη Μεταξά ως χαρισματικού ηγέτη, ωστόσο δεν κατάφερε να πείσει το κόσμο για την εμπνευσμένη αποστολή του. Παραδόξως, ό,τι δεν κατάφερε η προπαγάνδα του σε τέσσερα χρόνια, το κατάφερε το «όχι» του σε μία νύχτα. Ενα «όχι» που αναίρεσε και εξωράισε την αρνητική εικόνα του Μεταξά.

Της Μαρίνας Πετράκη, ιστορικού και διδάκτορα του πανεπιστημίου του Κent. Από τις εκδόσεις «Ωκεανίδα» κυκλοφορεί το βιβλίο της «Ο μύθος του Μεταξά». Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Σαββάτου- Κυριακής, 27-28 Οκτωβρίου 2007.

Από τον Μάρτιο του 1939 είχε αποφασίσει να πει το "ΟΧΙ"

«Ποιος είπε το “όχι”;» Μα φυσικά ο ελληνικός λαός πολεμώντας με ηρωισμό και αυτοθυσία. Είπε το δικό του «όχι» ο κάθε Ελληνας και Ελληνίδα. Το «όχι» όμως προς τον Γκράτσι το είπε ο Ιωάννης Μεταξάς όταν ο Ιταλός πρέσβης τον επισκέφθηκε στην οικία του στις τρεις παρά δέκα τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου. Το είπε με την ηρωική φράση: «Alors c’ est la guerre» –«Επομένως έχουμε πόλεμο»– που ήταν το αποτέλεσμα και το αποκορύφωμα τεσσάρων ετών σοφής προετοιμασίας, του στρατού και των οπλισμών, του λαού και της ηθικής προπαρασκευής του, των διπλωματικών ενεργειών και συμφώνων, που ο Ιωάννης Μεταξάς είχε χειρισθεί μόνος του ως υπουργός των Εξωτερικών καθ’ όλη την τετραετία. Υπέγραψε σύμφωνα με τα βαλκανικά κράτη και την Τουρκία. Και με την Αγγλία, ήταν μεν σύμμαχος αλλά υπό τους όρους που ο ίδιος ο Μεταξάς της έθετε, για την καλύτερη ασφάλεια της Ελλάδος.

Στο ημερολόγιό του ο Ιωάννης Μεταξάς περιγράφει και όλες τις άλλες διπλωματικές ενέργειες και συνομιλίες του με τον Ιταλό πρέσβη (παράλληλα και στο βιβλίο του Γκράτσι) που μεσολάβησαν μέχρι την πρωινή επίσκεψη της 28ης, προκειμένου να διατηρήσει ένα ήπιο κλίμα με τους Ιταλούς και να μην τους προκαλέσει, ακόμα και να τους παραπλανήσει, ενώ συγχρόνως πυρετωδώς προετοίμαζε το έθνος.

Η «γραμμή Μεταξά», που αναφέρεται σε όλα τα στρατιωτικά συγγράμματα του κόσμου με τα 21 μόνιμα οχυρά της σε μήκος 200 χιλιομέτρων συνόρων από το Μπέλες μέχρι τον Νέστο και τα εκατοντάδες ημιμόνιμα, δεν κατασκευάστηκε σε μία νύχτα. Καιρός να πούμε την αλήθεια στον δοξασμένο ελληνικό λαό και να μην τον υποτιμάμε με ψέματα για έργα που εκείνος κατασκεύασε.

Οσο για την απόφαση του Ιωάννη Μεταξά, για την στάση της Ελλάδος κατά των δύο δυνάμεων του Αξονα, ούτε αυτή του την υπαγόρευσε ο ελληνικός λαός, όπως μερικοί ισχυρίζονται. Την απόφαση αυτή, που ήταν καθαρά προσωπική του και με ευθύνη απέναντι στην ιστορία της Ελλάδος, στις παραδόσεις της και στον όρκο του του αξιωματικού, την πήρε μόνος του 18 μήνες προ του τορπιλλισμού της «Ελλης».

Στο ημερολόγιό του ο Ιωάννης Μεταξάς γράφει: «12 - 19 Μαρτίου 1939… Τι εβδομάδα! - Τώρα όμως θα κινηθή ο Μουσολίνι; Μπορεί να μην κινηθή; Και τι έχουμε να υποστούμε εμείς; Ανησυχίες μου φοβερές απόψε. 18 Μαρτίου. Φοβερά απόφασίς μου εν περιπτώσει Ιταλικής απειλής. 20 Μαρτίου. Ησυχωτέρα κατάστασις. - Αλλά υπερήφανος δι’ απόφασίν μου».

Από εκείνη την στιγμή και έπειτα περιμένει εναγωνίως την στάση της Ιταλίας με τη βεβαιότητα ότι έρχεται και η σειρά της Ελλάδος να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του Αξονα.

Στο κείμενό του της 30ής Οκτωβρίου 1940, στις ανακοινώσεις του προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκτας του αθηναϊκού Τύπου στο Γενικό Στρατηγείο, συνοψίζει όλη την αλήθεια για την φοβερή του απόφαση. Η «Καθημερινή» είχε δημοσιεύσει παλαιότερα αυτό το κείμενο που θα έπρεπε να υπάρχει αυτούσιο στα σχολικά αναγνώσματα ιστορίας. Οσο για το ερώτημα γιατί ο Μεταξάς καθυστέρησε την επιστράτευση, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι ήταν στρατηγός και ότι οι αποφάσεις του είχαν άμεση σχέση με την τέχνη του. Ο αιφνιδιασμός ήταν ένα βασικό όπλο των Ελλήνων εναντίον των Ιταλών, που τελικά πέτυχε. Η καθυστέρηση κάθε ημέρας στην επιστράτευση είχε ως αποτέλεσμα την οικονομία των στρατιωτικών δυνάμεων και δαπανών, απαραίτητο στοιχείο στρατηγικής για να αντέξουν στην μακρόχρονη σύρραξη. Αυτοί ήσαν οι λόγοι και ήταν και πάλι δικές του οι αποφάσεις.

Οι νίκες απέδειξαν την σωστή στρατηγική και τη σταθερή απόφασή του να πολεμήσει με κάθε τρόπο τον Αξονα. Στις 4 Ιανουαρίου 1941, σημειώνει και πάλι στο ημερολόγιό του: «Πολεμικόν Συμβούλιον... να υποταχθώμεν εις Χίτλερ; - Καλλίτερα να πεθάνωμεν... Συνεννόησις δις με Πάλαιρετ. 2α ... Αμφιβάλλει διά στάση Σέρβων… Στου Θεού το χέρι! Ολα γυρίζουν στο κεφάλι μου αλλά ατάραχος! Από Αγγλους εγκατάλειψις, από Γερμανούς επίθεσις. Ο χειμώνας απειλητικός. Θάρρος, θάρρος ας πέσωμεν σαν άνδρες». 25 μέρες αργότερα πεθαίνει.

Αυτό το θάρρος δεν υπαγορεύεται από τον λαό στον αρχηγό, μάλλον ο αρχηγός οδηγεί και εμπνέει τον λαό. Ηταν το ίδιο θάρρος και ελληνική αξιοπρέπεια που είχε δείξει σε όλη του τη ζωή, στις οικογενειακές συμφορές, στα πεδία των μαχών, στην πολιτική του σταδιοδρομία, ακολουθώντας τον δρόμο της ειλικρίνειας και της τιμιότητος απέναντι σε όλους, είτε την δέχονταν και αντιλαμβάνονταν την σπουδαιότητά της, είτε την απέρριπταν. Με το ίδιο μετά γνώσεως θάρρος αντιμετώπισε στις 14 και 15, και 17 Ιανουαρίου την αγγλική επιμονή μεταφοράς ελαχίστων στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη. Στις 18 Ιανουαρίου συντάσσει σχετικό κείμενο προς την βρετανική κυβέρνηση. Είναι το τελευταίο. Η έντονή του αντιπαράθεση με τους Αγγλους και η γερμανική προπαγάνδα είναι οι αιτίες των φημών περί δολοφονίας και όχι η από φυσικού θανάτου αποδημία του. Το ιατρικό ανακοινωθέν υπογράφεται από 12 Ελληνες ιατρούς την 29η Ιανουαρίου 1941.

Για τον ηρωισμό των Ελλήνων μίλησε και ο ίδιος ο Μεταξάς απευθυνόμενος στο υπουργικό Συμβούλιο στις 7 Ιανουαρίου του 41: «Εμείς δεν δημιουργήσαμε τας ηθικάς δυνάμεις τας οποίας αναπτύσσει σήμερον ο Ελληνισμός. Αύται ήσαν μέσα του αλλά ήταν εν μέρει εις λήθαργον. Εμείς τας αφυπνίσαμε, τας συντονίσαμε και τας ωθήσαμε προς τα εμπρός. Το θαύμα που επιτελείται είναι έργο του ελληνικού λαού».

Στο θαύμα πρέπει να συμπεριληφθεί άλλη μία παρεξηγημένη ιστορία, που είναι το έργο που επιτελέστηκε από την Ε.Ο.Ν, την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, προ, κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και στην κατοχή με αντιστασιακή δράση.

Η μέχρι σήμερα ιστοριογραφία για τον Ιωάννη Μεταξά είναι σπασμωδική, ελάχιστη, φτωχή σχετικά με το έργο του, κακόβουλη και υστερόβουλη. Πολιτικά πάθη την οδηγούν και όχι ιστορική επιστήμη βασισμένη σε ντοκουμέντα. Ακόμα και τα ντοκουμέντα τακτικά κρίνονται κατά την ανάγκη του συγγραφέα. Η συνέχεια είναι έργο και ευθύνη των νέων ιστορικών. Εγώ τρέφω απέραντο σεβασμό και θαυμασμό στον άνθρωπο και στο έργο του, όπως άλλωστε όλοι όσοι διάβασαν το ημερολόγιό του ή έζησαν κοντά του.

Της Ιωάννας Φωκά, εγγονής του Ιωάννη Μεταξά. Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Σαββάτου- Κυριακής, 27-28 Οκτωβρίου 2007.

Δευτέρα 27 Οκτωβρίου 2008

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο 35- Ο Έλληνας και το κινητό του

Πορτοφόλι, κλειδιά, κινητό. Τα τρία μικροαντικείμενα που συνοδεύουν την καθημερινότητα του Νεοέλληνα εντός και εκτός σπιτιού. Κινητό με καθολική αποδοχή και χρηστική αξία, κινητό που “ξεκλειδώνει” την ανθρώπινη επικοινωνία, κινητό που χαρίζει στον κάτοχό του στυλ και στάτους. Γι’ αυτό και είναι πιο απαραίτητο απ’ ότι τα άλλα δύο …

Η ιστορία της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα είναι μια ιστορία μεγάλων επιτυχιών και ελάχιστων απογοητεύσεων. Στην Ελλάδα πέτυχε γιατί εκπλήρωσε πραγματικές ανάγκες. Ανάγκες συναισθηματικές, κοινωνικές, καθημερινές. Κατήργησε τους χωρικούς περιορισμούς, άμβλυνε τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, προσφέροντας παράλληλα στους Έλληνες προσωπικό χώρο, αλλά και ένα σύμβολο στάτους.

Το κινητό, σε αντίθεση με το σταθερό που μοιραζόταν όλη η οικογένεια, έγινε το προσωπικό τηλέφωνο, αυτό που κάποιος μοιράζεται μόνο με τον εαυτό του, χαρίζοντάς του παράλληλα και λίγους πόντους «ύψος». Μόνο τυχαίο δεν είναι ότι σήμερα στο «παιχνίδι» έχουν αναμειχθεί γνωστοί σχεδιαστές που αφήνουν για λίγο τα μεταξωτά και τη μουσελίνα και σχεδιάζουν συσκευές. Αν τα αντικείμενα «μιλάνε» για τους κατόχους τους, τότε το κινητό το κάνει με στεντόρεια τη φωνή. Για τον λόγο αυτό έγινε γρήγορα η προέκταση των χεριών και των αυτιών του Νεοέλληνα.

Σημαντικός, αλλά σε δεύτερη μοίρα, ο εργαλειακός του χαρακτήρας. Οχι ότι δεν υπάρχουν εκείνοι που κυριολεκτικά εργάζονται μέσω αυτού, είτε πρόκειται για blackberry είτε για smartphone. Οι περισσότεροι, εντούτοις, αξιοποιούν το κινητό για να επικοινωνήσουν. Το «χεράκι» τους, πάντως, το έβαλαν και οι εταιρείες. Δαπάνησαν τεράστια ποσά για διαφήμιση, ταύτισαν τις υπηρεσίες τους με ό,τι πιο μοντέρνο κυκλοφορούσε μουσικά, επιστράτευσαν μεγάλους καλλιτέχνες για εντυπωσιακά promotions. Αποτέλεσμα; Η διείσδυση έχει ξεπεράσει το 100% του πληθυσμού.

Ένα για τον καθένα

Αναλυτικά, σύμφωνα με μελέτη της ICAP το 2006 ο αριθμός συνδέσεων κινητής τηλεφωνίας διαμορφώθηκε στα 14,1 εκατομμύρια, από 12,4 εκατομμύρια το 2005, ενώ με βάση τις ανακοινώσεις των παρόχων, το 2007 οι συνδέσεις είχαν πλησιάσει τα 16 εκατομμύρια. Αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι όλοι οι Έλληνες έχουν κινητό. Πρόσφατη έρευνα της VPRC έδειξε ότι στις ηλικίες 15-56 κινητό διαθέτει το 85%. Χονδρικά, πάντως, σε κάθε Έλληνα αντιστοιχούσε το 2006 μιάμιση σύνδεση. Από αυτές, το 70% περίπου ήταν συνδέσεις με κάρτα, ενώ τα συμβόλαια αποσπούσαν το 30%. Και όλα αυτά μέσα σε μόλις 16 χρόνια, από το 1992 που εκχωρήθηκαν οι πρώτες άδειες μέχρι σήμερα.

Σύμφωνα με την ICAP, ο μέσος όρος εσόδων που έχουν οι πάροχοι κινητής τηλεφωνίας ανά πελάτη κυμαίνεται γύρω από την περιοχή των 25 ευρώ το μήνα, ενώ μόνο το περασμένο έτος διατέθηκαν 3,3 εκατομμύρια συσκευές, σύμφωνα με την GFK Market Analysis. «Η ανάπτυξη της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα είναι όντως θεαματική», σημειώνει σχετικά η Μαριλένα Φατσέα, διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων της Cosmote. «Σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία μας. Είμαστε επικοινωνιακοί! Κινούμαστε, εκφραζόμαστε, μιλάμε! Βγαίνουμε έξω συχνά και θέλουμε να συνεχίσουμε να μπορούμε να επικοινωνούμε εν κινήσει. Η κινητή τηλεφωνία ήρθε και απάντησε σε αυτή μας την πλευρά» προσθέτει.

Ποιος είναι όμως σήμερα ο επόμενος μεγάλος στόχος για τις εταιρείες; «Η κινητή εξελίσσεται διαρκώς. Με τις υπηρεσίες φωνής να εξακολουθούν να είναι αυτές που χρησιμοποιούνται περισσότερο, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται πλέον και στη νέα γενιά των υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας. Μπορεί η Ελλάδα να είναι μικρή χώρα, αλλά στον τομέα της κινητής έχει να επιδείξει πολλές τεχνολογικές πρωτιές. Ο ανταγωνισμός για την καρδιά του πελάτη είναι μεγάλος. Ανανεώνουμε λοιπόν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα μας ώστε να είναι τεχνολογικά προηγμένα και υψηλής ποιότητας. Τέτοια όμως που να "κουμπώνουν" με πραγματικές ανάγκες των καταναλωτών», απαντά η Μ. Φατσέα.

Το μήνυμα του μέσου

Οι άνθρωποι της επικοινωνίας το χαρακτηρίζουν προέκταση των χεριών μας. Οι ψυχολόγοι κάνουν λόγο για την εξάρτηση που προκαλεί στον κάτοχό του. Η βιομηχανία της μόδας το αξιοποίησε ως fashion item. Πώς βλέπει άραγε το κινητό ένας διανοούμενος; Ο Γιώργος Κατηφόρης γεννήθηκε το 1935. Δίδαξε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, αργότερα βρέθηκε στη Βραζιλία, τη δεκαετία του ’80 ήταν σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου, ύστερα Ευρωβουλευτής και τα τελευταία χρόνια συγγραφέας. Σήμερα είναι 72 χρονών και ένας άνθρωπος που τα πάει καλά με την τεχνολογία. «Χωρίς να έχουμε πάντα επίγνωση του πράγματος, κουβαλάμε πάνω μας ένα απίστευτο τεχνολογικό θαύμα. Μπορούμε να βγάλουμε από την τσέπη μας ένα κουτάκι που χωράει μέσα στην παλάμη μας και να μιλήσουμε με κάποιον στην Κίνα. Χωρίς καν να χρειάζεται να περιμένουμε τηλεφωνητές για να μας συνδέσουν. Επικοινωνία με την ταχύτητα της σκέψης».

Υπάρχουν και άλλες ενδιαφέρουσες διαστάσεις: «Ανώτερο ή όχι, το ανθρώπινο ον έχει δείξει πως αξιώνει να του σέβονται μερικές ηθικές αρχές. Υπάρχει μια βασική ηθική στην επικοινωνία: δεν θέλεις να σου λένε ψέματα. Το κινητό έχει στο ενεργητικό του ένα μεγάλο θρίαμβο στη συμβολή του για τη διατράνωση αυτής της ηθικής.

Πριν από μερικά χρόνια, στην Ισπανία έγινε ένα μεγάλο σαμποτάζ στα τρένα, σκοτώθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι. Η Ισπανία βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο, μέρες τη χώριζαν από την κάλπη. Η συντηρητική κυβέρνηση Αθνάρ διέδωσε, για ψηφοθηρικούς λόγους, ότι το σαμποτάζ το έκαναν Βάσκοι εθνικιστές. Βγήκε όμως και το διεκδίκησε μια ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση. Θα έφθανε εγκαίρως η πληροφορία στους ψηφοφόρους από τα μέσα της μαζικής ενημέρωσης για να μην επηρεασθούν από μια ψευδή προπαγάνδα; Δύσκολο, τα μέσα -ιδίως σε τέτοιες στιγμές- ελέγχονται. Ιδού όμως ο από μηχανής θεός: το κινητό. Οι χρήστες, νέοι κυρίως, άρχισαν να τηλεφωνούν ο ένας στον άλλο. Το νέο διαδόθηκε αστραπιαία, η κυβερνητική προπαγάνδα γελοιοποιήθηκε, ο Αθνάρ έχασε τις εκλογές.

Λιγότερο γνωστός, αλλά πολύ πιο τραγικός είναι ο ρόλος που έπαιξε το κινητό κατά την καταστροφή των Δίδυμων Πύργων. Οι χιλιάδες άνθρωποι που αποκλείσθηκαν μέσα στους πύργους ήξεραν ότι σε λίγο θα πέθαιναν. Ένιωσαν την τόσο ανθρώπινη ανάγκη να πουν δυο τελευταία λόγια στους δικούς τους. Τα σταθερά τηλέφωνα είχαν κοπεί, μπήκαν σε ενέργεια τα κινητά, ενορχήστρωσαν τον πολυπρόσωπο θρήνο εκείνης της μέρας».

Ποιο θα (θέλατε να) είναι το επόμενο βήμα στην εξέλιξη της κινητής; τον ρωτάμε. «Κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Ας αφήσουμε λίγο τη φαντασία μας να καλπάσει. Μπορούμε να φανταστούμε τη θαυμαστή συσκευή να συμπληρώνεται με έναν παγκόσμιο ηλεκτρονικό διερμηνέα. Μιλάς ελληνικά, σε ακούει ο ανταποκριτής σου στα αραβικά. Σου μιλούν ισπανικά, ακούς ελληνικά. Μπορούμε να φανταστούμε το κινητό δίχως πληκτρολόγιο. Του λες έναν αριθμό, γιατί όχι κι ένα όνομα, κι εκείνο κάνει μόνο του τη σύνδεση. Μπορούμε να φανταστούμε το κινητό μας να μικραίνει, να γίνεται ένα κουτάκι σπίρτα, ένα κουμπί που φοράμε στο πέτο μας, τελικά ένα μικρό τσιπ που με μιαν ανώδυνη εγχείρηση μας το "φυτεύουν" στο κρανίο. Ποια γλώσσα θα χρησιμοποιεί το τσιπ; Θα περιμένει να του μιλήσεις μέσα σου ελληνικά, να σκεφθείς ελληνικά για να μπορέσει να μεταφράσει ότι του λες σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα; Η μήπως θα έχει την ικανότητα να διεισδύει στη βαθύτερη διαδικασία της σκέψης, θα καταλαβαίνει χωρίς ο χρήστης να χρειάζεται να του διατυπώσει τις σκέψεις του;

Πρόκειται για ζητήματα που αφορούν τον ορισμό του ανθρώπου. Το ον που μιλάει μια γλώσσα είναι οπωσδήποτε άνθρωπος. Το ον που δεν χρησιμοποιεί τη γλώσσα αλλά την "καθαρή" σκέψη για να επικοινωνήσει, εξακολουθεί να είναι άνθρωπος ή μήπως έχει αρχίσει να εξελίσσεται σε ανώτερο είδος;», καταλήγει ο Γ. Κατηφόρης, υπενθυμίζοντας ότι η τεχνολογία επαναπροσδιορίζει την έννοια του ανθρώπου.

Κίνδυνοι και προφυλάξεις

Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι φωνές από ολόκληρο τον κόσμο που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη χρήση του κινητού. Για όλα αυτά, το Reportage απευθύνθηκε στην καθ’ ύλην αρμόδια.

Η Kωνσταντίνα Νικήτα είναι γιατρός και καθηγήτρια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), στη σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών. Της ζητήσαμε να τοποθετηθεί σχετικά, με βάση τις τελευταίες επιστημονικές ανακοινώσεις, αλλά και το ερευνητικό της αισθητήριο. Η κ. Νικήτα υποστηρίζει γενικά ότι δεν υπάρχουν ατράνταχτες αποδείξεις για επιπτώσεις από τη χρήση -απλά ενδείξεις-, ωστόσο καλό είναι να προσέχουμε.

Όπως μας λέει σε ένα πρώτο επίπεδο, «σύμφωνα με τη γενικά παραδεκτή άποψη για την αλληλεπίδραση των υψίσυχνων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων (όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στις ασύρματες επικοινωνίες) με τον άνθρωπο, η παρουσία του ηλεκτρικού πεδίου προκαλεί τοπική αύξηση της θερμοκρασίας. Τα φαινόμενα που σχετίζονται με αυτό τον μηχανισμό αλληλεπίδρασης ονομάζονται θερμικά. Η αύξηση της θερμοκρασίας ποσοτικοποιείται με τον Ρυθμό Ειδικής Απορρόφησης, το γνωστό δείκτη SAR που αναγράφεται στα εγχειρίδια των κινητών τηλεφώνων. Σημειωτέον, τα τηλέφωνα 3G χρησιμοποιούν διαφορετική διαμόρφωση του σήματος, η οποία περιέχει και χαμηλές συχνότητες, συγκρίσιμες με αυτές των εγκεφαλικών μας σημάτων -και γι’ αυτό υπάρχουν εντονότερες ανησυχίες για τις πιθανές επιπτώσεις τους στην υγεία.

Εκτός όμως από τα θερμικής φύσεως φαινόμενα, όλο και περισσότερο γίνεται λόγος και για τα μη θερμικά αποτελέσματα: Οι περισσότερες πειραματικές μελέτες μη θερμικών αποτελεσμάτων αφορούν σε επιδράσεις στην εγκεφαλική λειτουργία και αναφέρουν αύξηση της διαπερατότητας της κυτταρικής μεμβράνης σε ιόντα ασβεστίου, μεταβολές στο Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, στον ύπνο και τη γνωσιακή λειτουργία, καθώς και στην ικανότητα συγκέντρωσης.

Επιπλέον, πρόσφατες μελέτες αναφέρουν διάνοιξη του αιματοεγκεφαλικού φραγμού σε μεγαλομοριακές ουσίες, φαινόμενο που συσχετίζεται με νόσους όπως του Αλτσχάιμερ». Στη συνέχεια, η καθηγήτρια μας ενημερώνει για μία διεθνή επιδημιολογική έρευνα που ξεκίνησε το 2000. Πιο συγκεκριμένα, το φθινόπωρο του 2000, ξεκίνησε η Interphone study με τη συμμετοχή 13 χωρών και με σκοπό τη διερεύνηση πιθανής συσχέτισης μεταξύ της μακροχρόνιας χρήσης των κινητών τηλεφώνων και της εμφάνισης όγκων του εγκεφάλου.

«Τα περισσότερα αποτελέσματα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ουσιαστικός κίνδυνος κατά την πρώτη δεκαετία χρήσης του κινητού τηλεφώνου, αλλά παρατηρείται αύξηση του κινδύνου έπειτα από υπερδεκαετή χρήση του κινητού τηλεφώνου». Και αν αυτά ισχύουν γενικά, η ευρύτατη χρήση των κινητών από παιδιά και εφήβους τα τελευταία χρόνια, πυροδότησε πληθώρα μελετών για τη διερεύνηση της ευαισθησίας σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που ενδέχεται να χαρακτηρίζει τον παιδικό οργανισμό σε σχέση με αυτό του ενήλικα.

«Το παιδικό κεφάλι είναι μικρότερο και παρουσιάζει ανατομικές διαφορές, όπως λεπτότερο κρανίο, ελαστικότερο λοβό αυτιού, σε σχέση με το κεφάλι των ενηλίκων. Αυτές οι διαφορές μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλότερες τιμές SAR στα παιδιά, όπως έχει αποδειχτεί και από μελέτες του ΕΜΠ. Αυτό, σε συνδυασμό με το αναπτυσσόμενο νευρικό σύστημά τους, αλλά και την αναμενόμενη πλέον μακροπρόθεσμη χρήση κινητού τηλεφώνου κατά τη διάρκεια της ζωής τους, δημιουργούν αυξημένη ανησυχία για τις επιπτώσεις της χρήσης κινητού τηλεφώνου απο παιδιά».

Με βάση τα παραπάνω, επιτροπές εμπειρογνωμόνων συμβουλεύουν ότι τα παιδιά πρέπει να αποθαρρύνονται από τη χρήση. «Ωστόσο, ότι η εισήγηση είναι καθαρά προληπτική, μια και δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι η χρήση των κινητών τηλεφώνων μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του εγκεφάλου ή άλλα επιβλαβή αποτελέσματα», συμπληρώνει. Τι μας προτείνει η ίδια προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τους πιθανούς κινδύνους; Να επιλέγουμε συσκευές με όσο το δυνατόν χαμηλότερες τιμές SAR. Να μιλάμε όσο γίνεται λιγότερο. Να μην το χρησιμοποιούμε μέσα στο αυτοκίνητο ή σε χώρους όπου το σήμα δεν είναι ισχυρό. Να το κρατάμε 1 εκατοστό μακριά από το αυτί μας, καθώς έτσι η απορρόφηση ακτινοβολίας μειώνεται κατά 50%. Να χρησιμοποιούμε hands free ή Bluetooth, γιατί έτσι η απορρόφηση της ακτινοβολίας μειώνεται κατά δεκάδες φορές».

Αριθμοί

  • 130%

ΟΙ «ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ»: Οι συνδέσεις κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα είναι περισσότερες από τους κατοίκους. Οι 14,1 εκατ. συνδέσεις για 11 εκατ. κατοίκους αντιστοιχούν σε διείσδυση 130%, κορυφαία πανευρωπαϊκή επίδοση.

  • 70%

ΟΙ «ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ»: Περίπου το 70% των συνδέσεων είναι με κάρτα. Οι Ελληνες δεν θέλουν ούτε να παίρνουν ούτε να δίνουν λογαριασμό, όπως έλεγε και ο Βλάσης Μπονάτσος στη διαφήμιση της πρώτης καρτοκινητής.

  • 300

Η «ΤΑΜΠΑΚΙΕΡΑ»: Η μέση ετήσια δαπάνη για υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας ανέρχεται σε 300 ευρώ ανά πελάτη, 25 ευρώ το μήνα δηλαδή. Δεν υπολογίζεται το κόστος για την αγορά συσκευής.

ΑΥΤΟ-ΚΙΝΗΤΟ

  • Το κινητό και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ αποτελούν δύο από τις κυριότερες αιτίες ατυχημάτων στους δρόμους. Βάσει του Κ.Ο.Κ., η χρήση κινητού κατά τη διάρκεια της οδήγησης επιφέρει πρόστιμο 100 ευρώ, αφαίρεση της άδειας κυκλοφορίας για 30 ημέρες και 3 βαθμούς στο point system. Η συνομιλία στο αυτοκίνητο επιτρέπεται μόνο με τη χρήση ασύρματης διασύνδεσης (bluetooth). Προς γνώση και συμμόρφωση...
Κινητές νευρώσεις
  • Αν κοιτάτε τη συσκευή σας διαρκώς και ελέγχετε αν έχει σήμα, αναπάντητες κλήσεις ή νέα μηνύματα. Αν δεν το κλείνετε ποτέ. παντού. Κοντολογίς, αν το έχετε αναγάγει σε πύλη με τον έξω κόσμο, τότε ίσως να πάσχετε από μια μορφή τεχνολογικής εξάρτησης. Αυτό υποστηρίζουν πολλοί ψυχολόγοι, που παρατηρούν καθημερινούς ανθρώπους να έχουν μετατρέψει τη συσκευή τους από απλό μέσο επικοινωνίας σε μέσο χαράς και ευφορίας.

Ροζ κινητά

  • Η τρίτη γενιά (3G) κινητής τηλεφωνίας και οι προηγμένες τεχνολογικές πλατφόρμες (όπως το Vodafone live), έδωσαν τη δυνατότητα στους χρήστες να έχουν πρόσβαση σε ποικίλο περιεχόμενο και εξελιγμένες υπηρεσίες ενημέρωσης και διασκέδασης -από το να «κατεβάσουν» παιχνίδια και μουσική μέχρι να διαβάσουν την εφημερίδα τους στην οθόνη ή να πλοηγηθούν στο internet. Σύμφωνα με τους παρόχους, το αισθησιακό περιεχόμενο, τα ζώδια και η μουσική κερδίζουν κατά κράτος τη μάχη από τις ενημερωτικές υπηρεσίες, οι οποίες παραμένουν στα αζήτητα.

Κινητή διαφήμιση

  • 2002: €68 εκατ.
  • 2003: €73 εκατ.
  • 2004: €95 εκατ.
  • 2005: €106 εκατ.
  • 2006: €110 εκατ.

Οι δαπάνες των τεσσάρων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας (Cosmote, Q-Telecom, Vodafone, Wind) για διαφήμιση την τελευταία πενταετία. Ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας βρίσκεται στην πρώτη θέση της σχετικής κατάταξης, συνεισφέροντας στα ελληνικά ΜΜΕ περίπου το 6% της ετήσιας συνολικής διαφημιστικής δαπάνης.

Πηγή: Media Services

Κινητές πρωτιές

  • Ελλάδα: 16 - 143%
  • Σουηδία: 9,9 - 107%
  • Βρετανία: 63,2 - 105%
  • Ιταλία: 63,8 - 103%
  • Φινλανδία: 5,3 - 100%
  • Ισπανία: 43,3 - 99%
  • Γερμανία: 80,7 - 98%
  • Ελβετία: 7,2 - 98%
  • Δανία: 5,7 - 98%
  • Γαλλία: 47,7 - 75%

Οι δέκα πρώτες ευρωπαϊκές χώρες σε εκατομμύρια συνδέσεις κινητής τηλεφωνίας το 2007. Σε παρένθεση το ποσοστό επί του πληθυσμού. Στη λίστα δεν περιλαμβάνεται η Ρωσία.

Πηγή: EITO, ICAP

Αναπάντητες κλήσεις

«Παίρνω μες στο βράδυ,

στο σκοτάδι, μα κανένα αγάπης σημάδι.

Ξαναπαίρνω στο όνειρό μου,

μα σιωπή μόνο στο κινητό μου.

Ποιος ν’ ακούσει, τι τον νοιάζει,

αν εμένα η καρδιά ξεπαγιάζει

παίρνω φίλους, παίρνω εσένα

αναπάντητες κλήσεις παντού.

Πέφτει η νύχτα και φώτα η πόλη ανάβει

τη μοναξιά της κανένας να μην καταλάβει

νιώθω πως θέλω απόψε κομμάτια να ενώσω

φωνή πουθενά και μόνη αισθάνομαι τόσο».

Η Έλενα Παπαρίζου και το πνεύμα των καιρών. «Αναπάντητες κλήσεις» (2003), σε στίχους Βαγγέλη Κωνσταντινίδη και μουσική Χρήστου Δάντη. Το 2006 βρήκε την τραγουδίστρια συνεργαζόμενη με την Alpha Copy / Nokia, για την προώθηση τηλεφωνικών συσκευών. Αυτό θα πει προνοητικότητα!

Το μέρος Νο 35 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 345, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 5 Οκτωβρίου 2008.