Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2008

Τα μαθηματικά είναι στη φύση μας

Η ικανότητα να κάνουμε μαθηματικούς υπολογισμούς είναι εγγενής και εκδηλώνεται πολύ πρόωρα στη ζωή των ανθρώπων ενώ ακόμη δεν διαθέτουν τις λέξεις για να την εκφράσουν. Τότε, όμως, πώς εξηγείται ότι ένας μεγάλος αριθμός μαθητών αντιπαθεί τα μαθηματικά;

Γιατί ορισμένα παιδιά συναντούν μεγαλύτερες δυσκολίες στα μαθηματικά από ό,τι άλλα; Συνήθως, αυτή η δύσκολη σχέση τους με τα μαθηματικά τα ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή, αφού και ως ενήλικοι, όταν πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα μαθηματικό πρόβλημα, νιώθουν μεγάλο άγχος και δυσφορία ενώ, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, ακόμη και το άκουσμα της λέξης «μαθηματικά» τούς προκαλεί τρόμο.

Τα αίτια αυτής της απέχθειας για μια τόσο σημαντική νοητική δραστηριότητα θα πρέπει ασφαλώς να αναζητηθούν σε τραυματικές σχολικές εμπειρίες και στις εγκληματικές ανεπάρκειες της διδασκαλίας του μαθήματος των μαθηματικών. Εξάλλου, η κακή φήμη των μαθηματικών μεταξύ των μαθητών όχι μόνο αποτελεί κοινό τόπο, αλλά φαίνεται ότι είναι και απολύτως δικαιολογημένη: πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν ότι ήδη από το δημοτικό υπάρχουν σε κάθε τάξη κάποια παιδιά (πέντε με έξι, τουλάχιστον) που αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητα μαθησιακά προβλήματα στην κατανόηση ακόμη και των στοιχειωδών μαθηματικών.

Η αντιμετώπιση από το σχολείο αυτών των «προβληματικών» μαθητών είναι συνήθως στρουθοκαμηλική: «Αυτοί φταίνε και όχι ο τρόπος διδασκαλίας, εξάλλου πρόκειται μόνο για μια προβλέψιμη μειοψηφία»! Το γεγονός, μάλιστα, ότι η επίσημη διδακτική στρατηγική συνήθως αγνοεί ή -ακόμη χειρότερα- αδιαφορεί παντελώς για τις πρόσφατες κατακτήσεις των γνωσιακών επιστημών και τις δυνατότητες που παρέχουν για έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων δεν φαίνεται να προβληματίζει κανέναν υπεύθυνο. Καταδικάζοντας έτσι αυτούς τους «άτυχους» μαθητές σε έναν εφ' όρου ζωής μαθηματικό αναλφαβητισμό, με πολύ σοβαρές συνέπειες για τη δημόσια και την προσωπική τους ζωή.

Αυτές οι θλιβερές ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη διδασκαλία των μαθηματικών, γίνονται αμέσως αντιληπτές αν λάβουμε υπόψη μας τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις των γνωσιακών ψυχολόγων και νευροεπιστημόνων. Πρόσφατες έρευνες σε αυτούς τους βασικούς τομείς της ευρύτερης γνωσιακής επιστήμης (cognitive science) αποκάλυψαν ότι οι άνθρωποι διαθέτουν, ήδη από τη γέννησή τους, μια έμφυτη «αίσθηση» των αριθμών και των απλών μαθηματικών σχέσεων, η οποία εκδηλώνεται πριν το παιδί αρχίσει να μιλάει!

Αν τα νεογέννητα παιδιά διαθέτουν «προλεκτικές» αριθμητικές ικανότητες, τότε από την ίδια του τη φύση ο εγκέφαλός τους τα προδιαθέτει θετικά, και σε κάθε περίπτωση τα διευκολύνει σημαντικά, για τη μετέπειτα μαθηματική εκπαίδευση που θα δεχτούν από το σχολείο. Ή, μάλλον, αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει αν το εκπαιδευτικό μας σύστημα ακολουθούσε τις κατακτήσεις της σύγχρονης επιστήμης.

Η αίσθηση των αριθμών

Πώς, όμως, γνωρίζουμε ότι όντως διαθέτουμε εκ φύσεως κάποιες βασικές μαθηματικές ικανότητες; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι κάθε άλλο παρά προφανής· αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσο δύσκολο είναι να διακρίνουμε σαφώς ποια ανθρώπινα διανοητικά χαρακτηριστικά είναι «έμφυτα» και ποια «επίκτητα».

Για να απαντήσουν στο παραπάνω ενοχλητικό ερώτημα οι ερευνητές (γνωσιακοί ψυχολόγοι, νευροεπιστήμονες) έπρεπε να καταφύγουν σε «έξυπνα» πειράματα με παιδιά στη βρεφική ή νηπιακή ηλικία. Πρωτοποριακές σε αυτόν τον τομέα είναι οι έρευνες του Γάλλου Stanislas Dehaene και των συνεργατών του σε νοσοκομείο του Παρισιού (Orsay). Αυτοί οι ερευνητές απέδειξαν ότι στον εγκέφαλό μας υπάρχει μια ειδική περιοχή που εμπλέκεται σε αριθμητικές πράξεις, οι οποίες είναι πλήρως αποσυνδεδεμένες από γλωσσικά σύμβολα.

Το γαλλικό πείραμα έγινε σε αλλοδαπούς εθελοντές που ως μητρική γλώσσα είχαν τη ρωσική, μιλούσαν όμως και την αγγλική. Οι εθελοντές υποβλήθηκαν σε δύο τεστ. Στο πρώτο τούς ζητούσαν να πουν το ακριβές αποτέλεσμα από το άθροισμα δύο αριθμών που εμφανίζονταν στην οθόνη ενός υπολογιστή. Αμέσως μετά εμφανίζονταν δύο διαφορετικές απαντήσεις εκ των οποίων μόνο η μία ήταν η σωστή. Οι απαντήσεις ήταν διατυπωμένες γραπτά με γράμματα και όχι με αριθμούς και οι εθελοντές απαντούσαν πατώντας το πλήκτρο που αντιστοιχούσε στη σωστή απάντηση. Στο δεύτερο τεστ τούς ζητούσαν και πάλι να υπολογίσουν το άθροισμα δύο αριθμών· αυτή τη φορά όμως και οι δύο απαντήσεις που εμφανίζονταν στην οθόνη ήταν κατά προσέγγιση, ενώ η μία από τις δύο πλησίαζε περισσότερο τη σωστή απάντηση (π.χ., 15 + 10 = «είκοσι» ή «είκοσι τέσσερα»). Σε κάθε δοκιμασία μετρούσαν τους χρόνους αντίδρασης των εθελοντών, δηλαδή πόσος χρόνος περνούσε μέχρι να πατήσουν το κουμπί επιλέγοντας μία απάντηση.

Αν η λύση αυτών των προβλημάτων στοιχειώδους αριθμητικής βασιζόταν στη χρήση της γλώσσας, τότε το πέρασμα από τη μία γλώσσα στην άλλη (από τα ρωσικά στα αγγλικά) θα συνεπαγόταν κάποια διαφορά στους χρόνους αντίδρασης των εθελοντών. Το αποτέλεσμα ήταν απροσδόκητο: όταν οι εθελοντές έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα στη σωστή και τη λάθος λύση, ήταν πολύ ταχύτεροι αν η απάντηση ήταν διατυπωμένη στη μητρική τους γλώσσα· όταν όμως έπρεπε να επιλέξουν τη σωστότερη απάντηση από τις δύο κατά προσέγγιση λύσεις, τότε δεν υπήρχε καμία χρονική διαφορά στις απαντήσεις τους σε όποια γλώσσα και αν διατυπώνονταν.

Αυτή η αλλόκοτη συμπεριφορά δημιούργησε στους ερευνητές την εύλογη υποψία ότι οι απαντήσεις στα δύο τεστ εμπλέκουν δύο διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες αναπαράστασης των αριθμών, οι οποίες ενδεχομένως πραγματοποιούνται από δύο διαφορετικά εγκεφαλικά «κέντρα». Πράγματι, σε μια δεύτερη φάση επανέλαβαν το ίδιο πείραμα παρακολουθώντας αυτή τη φορά λεπτομερώς τη λειτουργία του εγκεφάλου των εθελοντών με τις κατάλληλες μηχανές αναπαράστασης της λειτουργίας του εγκεφάλου.

Διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες αναπαράστασης και επεξεργασίας των αριθμών πραγματοποιούνται από δύο διαφορετικά εγκεφαλικά «κέντρα»: για τους ακριβείς αριθμητικούς υπολογισμούς ενεργοποιείται μια εγκεφαλική ζώνη του μετωπιαίου λοβού στο πρόσθιο τμήμα του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου (πάνω). Ενώ για τις κατά προσέγγιση αριθμητικές απαντήσεις ενεργοποιείται μια εντελώς διαφορετική περιοχή: ένα ευρύτερο πεδίο του βρεγματικού φλοιού και των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων (κάτω)

Ετσι, ο Dehaene και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι για τους ακριβείς αριθμητικούς υπολογισμούς ενεργοποιείται μια εγκεφαλική ζώνη του μετωπιαίου λοβού στο πρόσθιο τμήμα του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, περιοχή που ήταν γνωστό ότι εμπλέκεται και στις γλωσσικές διεργασίες. Αντίθετα, για τις κατά προσέγγιση αριθμητικές απαντήσεις ενεργοποιείται μια εντελώς διαφορετική περιοχή: ένα ευρύτερο πεδίο του βρεγματικού φλοιού και των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων!

Οι ερευνητές λοιπόν κατέληξαν στο εύλογο συμπέρασμα ότι οι ακριβείς αριθμητικοί υπολογισμοί βασίζονται σε ένα λεκτικό-συμβολικό σύστημα αναπαράστασης των αριθμών, ενώ οι κατά προσέγγιση υπολογισμοί βασίζονται σε ένα χωρικό-οπτικό (όχι γλωσσικό) σύστημα αναπαράστασης των αριθμητικών ποσοτήτων. Οι πρόωρες μαθηματικές ικανότητες των βρεφών προκύπτουν πιθανόν από αυτόν τον δεύτερο τύπο εγκεφαλικής αναπαράστασης. Καθώς όμως ενηλικιώνονται τα παιδιά, αυτή η αρχική τους «αίσθηση των αριθμών» διαπλέκεται σταδιακά με τις λεκτικές-συμβολικές αναπαραστάσεις των αριθμών, γεννώντας πιο περίπλοκες μαθηματικές ικανότητες που ενδέχεται να οδηγήσουν στην ανάπτυξη της αφηρημένης μαθηματικής σκέψης!

Οι μαθηματικές δεξιότητες

Πλήθος ανάλογων πειραμάτων σε όλον τον κόσμο επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά ήδη από τους πρώτους μήνες της ζωής τους είναι σε θέση να διακρίνουν μικρές αλλά διαφορετικές μεταξύ τους αριθμητικές ποσότητες. Αυτή την πρωτογενή ικανότητα να διακρίνουν αμέσως διαφορετικά αριθμητικά σύνολα αντικειμένων, αρκεί βέβαια να είναι αρκετά μικρά (από ένα έως τρία), οι ειδικοί την αποκαλούν «subitizing», δηλαδή πρώιμη προλεκτική ικανότητα για άμεση και στοιχειώδη απαρίθμηση. Για παράδειγμα, βρέφη λίγων μηνών διακρίνουν σαφώς τη μία μπαλίτσα από τις δύο ή τρεις μπαλίτσες ή ότι τρία επαναλαμβανόμενα ακουστικά σήματα διαφέρουν από δύο ή ένα ίδιο σήμα.

Η Αμερικανίδα νευροψυχολόγος Karen Wynn απέδειξε, μάλιστα, ότι ήδη από τον πέμπτο μήνα αυτή η στοιχειώδης αλλά ακριβής αριθμητική αναπαράσταση επιτρέπει στα βρέφη να δημιουργούν αριθμητικές προσδοκίες, λες και μπορούν να κάνουν μικρές αφαιρέσεις ή προσθέσεις!

Εκτός όμως από έναν έμφυτο μηχανισμό για την ακριβή αναπαράσταση μικρών αριθμητικών ποσοτήτων, τα μωράκια διαθέτουν επίσης και έναν μηχανισμό διάκρισης των μεγαλύτερων από τις μικρότερες αριθμητικές ποσότητες: ξεχωρίζουν σαφώς τα 8 από τα 16 ίδια αντικείμενα. Και μάλιστα, βασιζόμενα στις διαφορετικές αριθμητικές ποσότητες και όχι σε άλλες ιδιότητες, όπως το χρώμα ή ο όγκος που καταλαμβάνουν στον χώρο.

Μέχρι πρόσφατα οι ειδικοί θεωρούσαν δεδομένο ότι η ανάπτυξη της γλώσσας ήταν η αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για την εκδήλωση κάθε ανώτερης διανοητικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένων των μαθηματικών. Ωστόσο, οι πιο πρόσφατες και συστηματικές έρευνες πάνω σε βρέφη και μικρά νήπια απέδειξαν ότι αυτό δεν ισχύει. Αντίθετα, είναι πλέον σαφές ότι υπάρχουν έμφυτες και «προλεκτικές» αριθμητικές ικανότητες πάνω στις οποίες οικοδομούνται σταδιακά οι πιο αφηρημένες, συμβολικές και συνθετότερες μαθηματικές ικανότητες.

Αυτή την απροσδόκητη ανακάλυψη επιβεβαίωσαν πρόσφατα και οι πειραματικές μελέτες του πρωτοπόρου ερευνητή Brian Butterworth, καθηγητή Νευροψυχολογίας στο University College του Λονδίνου. Ηδη διάσημος από τις έρευνές του σχετικά με τη δυσλεξία, τελευταία έχει στραφεί κυρίως στη συστηματική μελέτη της ανάπτυξης των μαθηματικών ικανοτήτων. Η συγκεκριμένη έρευνα του Butterworth έγινε στην Αυστραλία και για την υλοποίησή της συνεργάστηκαν δύο ομάδες ερευνητών, μία βρετανική και μία αυστραλιανή.

Με την έρευνα αυτή απέδειξαν ότι «Οι υπολογιστικές ικανότητες των παιδιών είναι πάντα οι ίδιες», είτε πρόκειται για παιδιά που μιλάνε αγγλικά, μια γλώσσα πλούσια σε μαθηματικές λέξεις και έννοιες, είτε πρόκειται για την «πρωτόγονη γλώσσα» των Αβορίγινων, ντόπιων κατοίκων της Αυστραλίας, που έχει ελάχιστες μαθηματικές λέξεις ή εκφράσεις. Πράγματι, υποβάλλοντας σε κάποια ειδικά μαθηματικά τεστ τα παιδιά των Αβορίγινων ηλικίας 4-7 ετών, κατέληξαν ότι όλα ανεξαιρέτως παρουσίαζαν τις ίδιες επιδόσεις στην αριθμητική, είτε η γλώσσα τους ήταν πλούσια σε αριθμητικές έννοιες είτε όχι! Μία ακόμη απόδειξη ότι οι στοιχειώδεις μαθηματικές ικανότητες είναι εγγενείς και ανεξάρτητες από τη δυνατότητα ή μη της γλωσσικής τους έκφρασης.

«Το ανθρώπινο είδος», όπως υποστηρίζει ο Brian Butterworth, γεννιέται με την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω των αριθμών, όπως ακριβώς γεννιέται με την ικανότητα να τον βλέπει έγχρωμο». Από ό,τι φαίνεται, ο Πυθαγόρας και ο Πλάτωνας, αλλά και οι σύγχρονοι λιγότερο πρωτότυποι οπαδοί τους, μάλλον σφάλλουν όταν αναζητούν στο αιθέριο σύμπαν των μαθηματικών κάποιες απόλυτες και αιώνιες αλήθειες. Ακόμη και το αφηρημένο και φαινομενικά «πνευματικό» σύμπαν των μαθηματικών έχει τελικά τις ρίζες του στη... βιολογία μας!

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 6 Σεπτεμβρίου 2008.

Μήπως πρέπει να αναθεωρήσουμε τη μαθηματική μας εκπαίδευση;

Στην αρχή της ζωής τους, όπως είδαμε, η σχέση των ανθρώπων με τα μαθηματικά είναι απολύτως φυσική. Ηδη από τους πρώτους μήνες τα βρέφη είναι σε θέση να διακρίνουν και να επεξεργάζονται υποσυνείδητα και με μεγάλη ευκολία μικρές αριθμητικές ποσότητες. Στα πρώτα τους χρόνια μαθαίνουν να μετράνε με τη βοήθεια των δακτύλων των χεριών: τα δάκτυλα είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για τις πιο σύνθετες μετρήσεις, ενώ ταυτόχρονα η αρίθμηση με τα δάκτυλα επιτρέπει στα παιδιά να συσχετίζουν την αφηρημένη λεκτική εκφορά ενός αριθμού ή μιας πράξης με μια πραγματική ποσότητα!

Γιατί, λοιπόν, αυτή η απολύτως φυσική, αρχικά, σχέση των νηπίων με τα μαθηματικά γίνεται μετέπειτα στο σχολείο προβληματική και εξαιρετικά βασανιστική για έναν μεγάλο αριθμό παιδιών; Γιατί τόσα παιδιά καταλήγουν να μισούν ένα τόσο χρήσιμο και γοητευτικό μάθημα όπως τα μαθηματικά;

Μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις αυτή η δυσκολία των παιδιών με τα μαθηματικά οφείλεται σε πραγματική δυσλειτουργία της μαθηματικής σκέψης. Πράγματι, οι ειδικοί αποκαλούν «δυσαριθμησία» (Dyscalculia) αυτή την εγγενή δυσκολία ορισμένων μαθητών με τις μαθηματικές πράξεις. Αυτή η δυσλειτουργία οφείλεται συνήθως σε σοβαρές μορφολογικές ή λειτουργικές διαταραχές στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις μαθηματικές μας ικανότητες.

Τα παιδιά όμως που παρουσιάζουν αυτή τη νευρολογική διαταραχή είναι ελάχιστα: μόνο το 1% ή, το πολύ, το 2% ενός μεγάλου πληθυσμού, και όχι βέβαια το 1 στα 5 παιδιά που έχει σοβαρές δυσκολίες με το μάθημα των μαθηματικών στο σχολείο! Ολο και περισσότεροι ειδικοί αναγνωρίζουν ότι ορισμένες βασικές μαθηματικές ικανότητες βασίζονται σε έμφυτους νοητικούς μηχανισμούς, όπως εξάλλου συμβαίνει και με τις γλωσσικές και τις κινητικές ικανότητες. Ενώ όμως για την ανάπτυξη και την ενδυνάμωση των γλωσσικών και κινητικών ικανοτήτων του παιδιού οι γονείς και οι δάσκαλοι καταφεύγουν αντιστοίχως στην ομιλία ή στην ανάγνωση και στην κίνηση ή στη γυμναστική, για την ανάπτυξη των μαθηματικών ικανοτήτων επιμένουν στην αφηρημένη λεκτική οδό. Το πρώτο πράγμα που ζητάμε από το παιδί είναι να εξασκηθεί στο να «λέει» και όχι στο να χρησιμοποιεί πρακτικά τους αριθμούς. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι το σχολείο συνήθως εξασκεί τα παιδιά στο να εργάζονται με τους αριθμούς σαν να είναι απλώς σύμβολα, να τους χειρίζονται δηλαδή σαν να ήταν λέξεις ή γράμματα.

Οπως είναι φυσικό, σε αυτή την ανοίκεια και αφηρημένη προσέγγιση των μαθηματικών ανταποκρίνονται επιτυχώς μόνο εκείνα τα λίγα παιδιά που έχουν ιδιαίτερες αριθμητικές ικανότητες, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές καταδικάζονται στην άγνοια ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην επιφανειακή και μηχανική αναπαραγωγή των μαθηματικών γνώσεων.

Tου Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 6 Σεπτεμβρίου 2008.

Παρασκευή 28 Νοεμβρίου 2008

H κλιματική αλλαγή: μια προοπτική ΤΟ ΚΛΙΜΑ Ή ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ;

Με δεδομένη την διαπίστωση ότι ο καπνός προκαλεί καρκίνο, τι θα λέγαμε για ένα γιατρό που, μετά την ανακάλυψη όγκου στα πνευμόνια ενός ασθενούς, θα του έγραφε θεραπεία με τσιγάρο; Θα λέγαμε ότι είναι ή τσαρλατάνος ή δολοφόνος.

Δεν θεραπεύουμε το κακό με το κακό, αλλά καταπολεμώντας το κακό.

Η ίδια λογική εφαρμόζεται στην πάλη για το κλίμα. Η κλιματική αλλαγή «συνιστά μια χωρίς προηγούμενο αποτυχία της αγοράς», σύμφωνα με την «έκθεση Στερν»(1). Είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι ένα φαινόμενο που οφείλεται στην αγορά θα μπορούσε να καταπολεμηθεί από την επέκταση της αγοράς. Ωστόσο, αυτό είναι που προτείνει ο Στερν, και είναι προς την ίδια κατεύθυνση που πάει το G8: περισσότερη αγορά, περισσότερη ανάπτυξη, περισσότερη παγκοσμιοποίηση … Όμως, πρέπει να πάμε προς την αντίθετη κατεύθυνση: λιγότερη αγορά, περισσότερο Δημόσιο. Λιγότερος ανταγωνισμός, περισσότερη συνεργασία. Λιγότερη «επιχειρηματική ελευθερία», περισσότερος σχεδιασμός. Λιγότερη οικονομική παγκοσμιοποίηση, περισσότερη τοπικοποίηση. Μια πολιτική των αναγκών δεν χρειάζεται να παράγει όλο και πιο πολύ.

Γιατί ευθύνεται η οικονομία της αγοράς για την υπερθέρμανση; Επειδή στηρίζεται πάνω στον ανταγωνισμό και τη συσσώρευση. Οι αποφάσεις για την παραγωγή δεν λαμβάνονται σε συνάρτηση με τη χρησιμότητα και την οικολογία, αλλά σε συνάρτηση με τα κέρδη. Παράγονται άχρηστα ή βλαβερά πράγματα με μοναδικό σκοπό την ικανοποίηση της απληστίας των μετόχων. Πανάκριβες διαφημιστικές εκστρατείες χρησιμεύουν για να πωλούνται τα εμπορεύματα. Ο τυφλός ανταγωνισμός σπρώχνει στην υπερπαραγωγή, ένα μέρος πάει στα σκουπίδια. Αντικείμενα σχεδιάζονται για να φθαρούν γρήγορα ή για να καταναλώνουν υπερβολική ενέργεια. Κατασκευάζουμε στις φτωχές χώρες, κατόπιν μεταφέρουμε στις πλούσιες … Με λίγα λόγια: η σπατάλη των πόρων είναι σύμφυτη στην οικονομία της αγοράς.

Η χρήση των ορυκτών καυσίμων είναι επίσης αποτέλεσμα αυτής της λογικής του κέρδους. Γνωρίζουμε από το 1839 ότι το φυσικό φως παράγει ηλεκτρισμό όταν συναντάει μερικά υλικά (φωτοβολταϊκό φαινόμενο). Αν η επιστημονική έρευνα είχε προσανατολιστεί κατά προτεραιότητα προς την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, σήμερα η ατμόσφαιρα δεν θα ήταν κορεσμένη από άνθρακα. Όμως γιατί δεν ακολουθήθηκε αυτός ο προσανατολισμός; Για το συγκεκριμένο λόγο ότι κανείς δεν μπορεί να γίνει ιδιοκτήτης της απεριόριστης ηλιακής ροής, ενώ είναι δυνατό να είμαστε ιδιοκτήτες των περιορισμένων αποθεμάτων άνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου… Και αυτό προσφέρει τεράστια κέρδη.

Πώληση πετρελαϊκών προϊόντων: 2 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Κόστη: 500 δισεκατομμύρια. Το κέρδος -1.500 δισεκατομμύρια ετησίως σε πλανητική κλίμακα!- τσεπώνεται από μερικές πολυεθνικές και (με εξαίρεση την Βενεζουέλα) από τους υπερ-προνομιούχους που βρίσκονται στην εξουσία σε μερικές χώρες παραγωγούς(2). Το πετρέλαιο είναι η κότα τους με τα χρυσά αυγά. Εύχονται να τα γεννάει όσο γίνεται περισσότερο. Αυτή τη ευχή συμμερίζονται οι σχετικοί τομείς: αυτοκίνητο, ναυπηγική, πετροχημεία… Πρόκειται για ισχυρούς κύκλους, με μεγάλη πολιτική επιρροή. Αποτέλεσμα: ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια για το κίνδυνο της υπερθέρμανσης, δεν έγινε τίποτα, ή σχεδόν τίποτα.

Αν και είναι υπεύθυνη γι’ αυτή τη καταστροφική κατάσταση, η αγορά κάνει κάνει τα πάντα για να καθυστερήσει τα μέτρα που επιβάλλονται. Και όταν αυτά τα μέτρα λαμβάνονται, προσπαθεί να τα μετριάσει. Ή να τα αλλοιώσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε μόλις και μετά βίας να αξίζουν να χαρακτηρισθούν «πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση». Το πρωτόκολλο του Κιότο είναι τόσο γεμάτο από «ευέλικτους μηχανισμούς», που στην καλύτερη περίπτωση θα μειώσει τις συνολικές εκπομπές των βιομηχανικών χωρών κατά 1,7% το 2012(3). Όμως αυτές πρέπει να μειωθούν περίπου κατά 50% μέχρι το 2050… Εβδομήντα τοι εκατό (70%) από σήμερα μέχρι το 2050: είναι μια τέτοια μείωση δυνατή μέσα σε τόσο στενά χρονικά όρια; Ναι, το κλίμα μπορεί ακόμη να σωθεί. Η ακτινοβολία που δεχόμαστε από τον Ήλιο αντιπροσωπεύει 8.000 φορές την παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας. Οι σημερινές τεχνολογίες θα επέτρεπαν να χρησιμοποιήσουμε το ένα χιλιοστό: οκτώ φορές οι παρούσες ανάγκες της ανθρωπότητας. Η επιστημονική έρευνα θα αυξήσει αυτή τη δυνατότητα. Σίγουρα πρέπει να κάνουμε οικονομίες, να σταματήσουμε τις σπατάλες –αυτό αφορά και τον καθένα μας. Αλλά δεν είμαστε καταδικασμένοι να διαλέξουμε ανάμεσα στο κλίμα και την ευημερία, ή ανάμεσα στο κλίμα και την ανάπτυξη των χωρών του Νότου!

Μέχρι σήμερα, οι συνέπειες της υπερθέρμανσης θίγουν σχεδόν αποκλειστικά τους φτωχούς (συμπεριλαμβανομένων και των φτωχών των πλούσιων χωρών: ο κυκλώνας Κατρίνα –Νέα Ορλεάνη, 2005- προκάλεσε πάνω από 1.000 νεκρούς, σχεδόν όλους φτωχούς και μαύρους).

Ωστόσο, σε τελευταία ανάλυση, η αγορά πρέπει κάτι να κάνει για να σταθεροποιήσει την κατάσταση. Η στιγμή αυτής της απόφασης πλησιάζει αναπόφευκτα, αλλά αυτό δεν θα σημάνει το τέλος των προβλημάτων μας. Και αυτό, επειδή η αγορά θα δράσει σε συνάρτηση με το κέρδος, όχι σε συνάρτηση με τις ανάγκες. Όταν η σωτηρία αυτού που θα απομένει από το κλίμα μας θα γίνει αποδοτική για τους μετόχους –και όχι πριν- θα μας κάνει να το πληρώσουμε με κάθε λογής τρόπους. Και τόσο το χειρότερο για κείνους που δεν θα έχουν τα μέσα. Η σωτηρία του κλίματος πριν είναι αργά –η μέγιστη δυνατή σωτηρία, για όλους, με δικαιοσύνη και αλληλεγγύη- συνεπάγεται ότι θα κάνουμε τα πάντα ώστε η αύξηση της θερμοκρασίας να μη ξεπεράσει τους 2ο βαθμούς σε σχέση με το 1790. Η «έκθεση Στερν» εκτιμά το κόστος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, μεταξύ 1.050 και 1.200 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο … Και βρίσκει ότι αυτό είναι πολύ ακριβό. Πολύ ακριβό, όταν οι προϋπολογισμοί των στρατών καταβροχθίζουν ετησίως 1.037 δισεκατομμύρια δολάρια(4) όταν τα πετρελαϊκά κέρδη «ζυγίζουν» 1.500 δισεκατομμύρια ευρώ. Πολύ ακριβό, όταν 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να γίνουν πρόσφυγες για να αποφύγουν την άνοδο της στάθμης των ωκεανών μέχρι το 2080, όταν η υπερθέρμανση θα προσθέσει τρία δισεκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά στον κατάλογο αυτών που θα υποφέρουν ήδη από την έλλειψη νερού;

«Εκεί όπου υπάρχει ο κίνδυνος, υπάρχει χώρος και για τη σωτηρία» (Χελντερλίν). Απέναντι στον κλιματικό κίνδυνο, πρέπει να διαλέξουμε: το κλίμα ή το κέρδος; Πρόκειται για μια επιλογή κοινωνίας που πρέπει να κάνει η κοινωνία, όχι οι «ειδικοί»

  1. Έκθεση που συνέγραψε ο σερ Νίκολας Στερν μετά από αίτημα της βρετανικής κυβέρνησης, Οκτώβριος 2006.
  2. Jean-Marie Chevalier, «Les grandes Batailles de l’energie», Gallimard 2004.
  3. Ευρωπαϊκή Εταιρεία Περιβάλλοντος, έκθεση Νο 8/2005, σελ. 9.
  4. Αριθμός 2004 του SIPRI, Στοκχόλμη.

Του Daniel Tanuro, Βέλγου αγρονόμου - μηχανικού, κοινωνιολόγου, συνεργάτη της Le Monde Diplomatique και θεωρητικού της ριζοσπαστικής οικολογίας, συγγραφέα πολλών βιβλίων για την κατάσταση της νέας εργατικής τάξης και τα κοινωνικά προβλήματα.

Από τον 'ΠΥΡΣΟ", περιοδικό του Π.Σ.Ε.Ε.Π., σωματείου εργαζομένων στα Ελληνικά Πετρέλαια.

Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2008

Μια πόλη ...ταξική

Οι δύο κόσμοι της Αττικής

Σε γέρικα, ψηλά κτίρια «στεγάζεται» η ανεργία, ενώ μέσα στο πράσινο ζουν τα... άνετα νοικοκυριά.

Στα «πλούσια» βόρεια προάστια έχει... δραπετεύσει η ποιότητα της ζωής των Αθηναίων. Στην τσιμεντούπολη του λεκανοπεδίου, η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων ζουν σε συνθήκες που εξασφαλίζουν μέτρια προς χαμηλή ποιότητα ζωής. Χωρίς ανάσες πρασίνου, με ελάχιστους ελεύθερους χώρους, κτίρια και δρόμους που λειτουργούν το καλοκαίρι σαν... θερμοσυσσωρευτές και αξιοσημείωτα ποσοστά ανεργίας, εκατοντάδες στριμωγμένα νοικοκυριά αναζητούν μάταια τη χαμένη ποιότητα της καθημερινότητάς τους.

Η πραγματικότητα που αποτυπώνει μεγάλη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Υψηλή ποιότητα ζωής εμφανίζουν μόνο η Εκάλη, οι Δήμοι Κηφισιάς, Φιλοθέης και Ψυχικού, ενώ ακολουθούν η Πεντέλη, η Ν. Ερυθραία και ο Δήμος Παπάγου. Σε κάποιους δήμους -όπως Μαρούσι, Αγ. Παρασκευή, Βριλήσσια, Γλυφάδα, Χολαργός, Μελίσσια, Πεύκη- η κατάσταση κρίνεται «ικανοποιητική».

Εκτός όμως της «νησίδας» των βορείων - βορειοανατολικών προαστίων (και της Γλυφάδας), οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου ζουν σε υποβαθμισμένο περιβάλλον.

«Η ανάγλυφη παρουσίαση της ποιότητας ζωής αποτυπώνει την ασφυκτική κατάσταση που επικρατεί στο αστικό περιβάλλον της πρωτεύουσας. Παλιές προκλήσεις, όπως η έλλειψη πρασίνου, παραμένουν επίκαιρες και νέες προκλήσεις (επιφανειακή θερμοκρασία) εμφανίζονται διεκδικώντας ταχύτητα στην αντιμετώπισή τους», σχολιάζει ο αν. καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κώστας Καρτάλης, υπεύθυνος του έργου μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2007 και βουλευτής σήμερα του ΠΑΣΟΚ.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών (με την συμμετοχή του καθηγητή Δ. Ασημακόπουλου και των ερευνητών Γ. Καρβούνη και Μ. Σταθοπούλου) και ενσωματώνει στοιχεία μέχρι και το 2007.

Τα στοιχεία της έρευνας

Οι παράμετροι που λήφθηκαν υπόψη είναι το φυσικό περιβάλλον (θερμοκρασία εδάφους, αστική πυκνότητα, αστικές χρήσεις, κάλυψη με πράσινο, ύψος κτιρίων, ηλικία κτιρίων), το οικονομικό περιβάλλον (ανεργία, αντικειμενικές αξίες, πλήθος νοικοκυριών με αριθμό δωματίων μεγαλύτερο ή ίσο του αριθμού των μελών, αριθμός εργοδοτών) και το κοινωνικό περιβάλλον (πληθυσμιακή πυκνότητα, επίπεδο εκπαίδευσης).

Το πρώτο αβίαστο συμπέρασμα είναι πως το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας χωρίζεται στην ανατολική πλευρά και στα δυτικά προάστια. «Η Αθήνα είναι μια πόλη που η χωροταξική της ανάπτυξη συνδέεται άμεσα με ταξικά χαρακτηριστικά», σχολιάζει ο κ. Καρτάλης και ξεχωρίζει την ανάγκη για «άμεση παρέμβαση στην παρακηφίσια περιοχή, η οποία σταδιακά μετατρέπεται στον νέο εμπορικό πόλο της Αθήνας».

Η διοικητική κατάτμηση σε 50 και πλέον δήμους οδηγεί -λέει ο ίδιος- σε ένα μωσαϊκό διαφορετικών ποιοτήτων ζωής. «Χωρίς ένα αναθεωρημένο, ουσιαστικό και τολμηρό ρυθμιστικό σχέδιο για την Αθήνα, το στοίχημα για υψηλή ποιότητα ζωής φαίνεται χαμένο».

Πράσινο

70% κάτω από τα διεθνή στάνταρ

Εικόνα ασφυξίας «περιγράφουν» οι ακτινογραφίες του λεκανοπεδίου Αθηνών. Αρνητικό ρεκόρ στο πράσινο καταγράφουν οι Δήμοι του Πειραιά και της Δάφνης. Αξίζει να αναφερθεί πως το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας έχει τη χαμηλότερη αναλογία αστικού πρασίνου ανά κάτοικο μεταξύ των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, με μόλις 3 τ.μ., τη στιγμή που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας «ζητά» 9 τ.μ. ελεύθερης και φυτεμένης έκτασης ανά κάτοικο.

Ενδεικτικά αναφέρεται πως στον κάτοικο του Αμστερνταμ αναλογούν 27 τ.μ. πρασίνου, σε αυτόν του Ρότερνταμ 24 τ.μ., της Βόννης 35 τ.μ., της Βαρσοβίας 18 τ.μ., του Λονδίνου, της Ρώμης και του Παρισιού από 9 τ.μ. Το αστικό πράσινο της πρωτεύουσας είναι πολύ περιορισμένο ειδικά στην παρακηφίσια περιοχή, γεγονός που προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις, μια εκ των οποίων είναι η αύξηση της θερμοκρασίας.

Ειδικότερα, υψηλές τιμές επιφανειακής θερμοκρασίας καταγράφονται στο Περιστέρι, το Αιγάλεω και τη Νέα Χαλκηδώνα. Ψυχρότερα εμφανίζονται τα βόρεια, βορειοανατολικά και ανατολικά προάστια της Αθήνας. Τα ψηλότερα κτίρια έχει ο δήμος Ζωγράφου. Ακολουθούν οι δήμοι Αθηναίων, Ν. Σμύρνης και Π. Φαλήρου. Στον αντίποδα, η Εκάλη και η Πεντέλη, καθώς και: Ν. Πεντέλη, Κηφισιά, Ν. Ερυθραία, Καματερό, Πέραμα, Ρέντης.

«Νεανικά» κτίσματα
Οσον αφορά στην ηλικία των κτιρίων, οι πιο «γερασμένες» γειτονιές της πρωτεύουσας είναι η Καισαριανή, ο δήμος Αθηναίων και η Δάφνη. Ακολουθούν... κατά πόδας ο Πειραιάς, η Νίκαια, ο Ρέντης, το Αιγάλεω, ο Ταύρος και το Γαλάτσι.

Αντίθετα, τα Βριλήσσια αναδεικνύονται στην πιο νέα «γειτονιά», ενώ ακολουθούν η Εκάλη, η Γλυφάδα κ.ά. Η Εκάλη άλλωστε είναι η... γειτονιά των εργοδοτών, αφού η συντριπτική πλειοψηφία τους έχει... συνωστιστεί στη βόρεια κοινότητα της Αττικής. Στους οικονομικούς δείκτες σε καλή θέση πλασάρονται επίσης Γλυφάδα, Αλιμος, Βριλήσσια, Ψυχικό και Νέα Ερυθραία.

Αναφορικά με το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων, «αριστείο» παίρνουν (εκτός από Παπάγου, Εκάλη, Φιλοθέη, Ψυχικό) η Κηφισιά, τα Βριλήσσια, ο Χολαργός, το Ν. Ψυχικό. Στον αντίποδα βρίσκονται: Πέραμα, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Νίκαια, Ρέντη, Ταύρος, Αιγάλεω, Αγ. Βαρβάρα, Περιστέρι, Ιλιον και Καματερό.

Του Γιάννη Φώσκολου. Από το ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 12 Οκτωβρίου 2008.

Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2008

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο 39– Η κυκλοφοριακή αγωγή των Ελλήνων

Ένα αγαθό που βρίσκεται σε έλλειψη στη χώρα μας και υπονομεύει το μεγαλύτερο ανθρώπινο αγαθό, την ζωή. Σπασμωδικές ενέργειες, διαδρομές που μένουν μισές, προσπάθειες που δεν ολοκληρώνονται, φαίνεται να βελτιώνουν κάπως την κατάσταση, αλλά δεν την αλλάζουν. Εμείς τουλάχιστον ας προβληματιστούμε ...

Εννοια της κυκλοφοριακής αγωγής περιλαμβάνει όλες εκείνες τις επιδράσεις που δέχονται οι άνθρωποι (ειδικά στις μικρές ηλικίες) από το περιβάλλον και διαμορφώνουν μελλοντικά τη συμπεριφορά τους ως οδηγοί, ποδηλάτες, πεζοί. Αυτή είναι η ουδέτερη εκδοχή. Η θετική μεταφράζεται σε αντίληψη του χώρου και των ρυθμών της ζωής, σε συμμόρφωση με τον ΚΟΚ, αλλά και με τον κώδικα της ευγένειας.

Η αρνητική εκδοχή είναι αυτή που ζούμε καθημερινά. Οπως εύγλωττα μαρτυρούν οι αριθμοί, στην Ελλάδα το ζήτημα της κυκλοφοριακής αγωγής μένει στα αζήτητα, από κράτος, φορείς και πολίτες. Μολονότι τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μείωση των τροχαίων, ο φόρος που αποτίουν οι Ελληνες στην άσφαλτο εξακολουθεί να είναι μεγάλος. Από το 1990 μέχρι και το 2001 ο αριθμός των θανατηφόρων τροχαίων κυμαινόταν σταθερά σε υψηλά επίπεδα (μεταξύ 1.700 και 2.000), ενώ από το 2001 και μετά παρατηρείται υπολογίσιμη μείωση, χωρίς όμως να πέφτουμε κάτω από τα 1.300 (θανατηφόρα) τροχαία ετησίως.

«Καλύτερη» χρονιά η περασμένη, όπου καταγράφηκαν 1292 θανατηφόρα τροχαία. Σε αυτά, πέρυσι, έχασαν τη ζωή τους περίπου 1.500 άνθρωποι. Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που χάνουν τη ζωή τους, είναι και οι βαριά τραυματισμένοι. Πέρυσι 1.800 άνθρωποι τραυματίστηκαν σοβαρά, ενώ άλλες 16.000 ελαφρά. Με αυτά και με εκείνα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τέταρτη θέση της Ε.Ε. των 27, πίσω από τη Λιθουανία, τη Λετονία και την Εσθονία, στη λίστα των χωρών με τα περισσότερα τροχαία. Όλα αυτά μαρτυρούν έλλειψη οδηγικής κουλτούρας και αγωγής, κακό συντονισμό των αρμοδίων, ελλιπείς υποδομές και μειωμένη υπευθυνότητα από όλους.

Η πολιτική βούληση

Η απουσiα κυκλοφοριακής αγωγής δεν έχει δυσάρεστες συνέπειες μόνο για τους παθόντες και τους οικείους τους, αλλά κοστίζουν και στο κράτος. Αυξάνουν τις νοσηλευτικές δαπάνες, ενισχύουν την υπογεννητικότητα (λ.χ. όταν χάνονται νέοι άνθρωποι), επιβαρύνουν τις ασφαλιστικές εταιρείες και δημιουργούν το σκηνικό μιας χώρας όπου ο βίος είναι αβίωτος.

Με αυτά τα δεδομένα, διοργανώθηκε στις αρχές Ιουνίου από το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) εκδήλωση με θέμα την οδική ασφάλεια, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Εκεί, ο Κάρολος Παπούλιας σκιαγράφησε με γλαφυρό τρόπο το μέγεθος του προβλήματος, επισημαίνοντας ότι τα τελευταία 20 χρόνια οι απώλειες ανθρώπινων ζωών σε τροχαία δυστυχήματα ισοδυναμούν με την εξαφάνιση από τον χάρτη μια πόλης με τον πληθυσμό της Βέροιας.

Κεντρικός ομιλητής ήταν ο Γεώργιος Κανελλαΐδης, καθηγητής της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, που παρουσίασε τον 2ο Στρατηγικό Σχεδιασμό για τη βελτίωση της Οδικής Ασφάλειας (2006-2010) και τις πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν προκειμένου να επιλυθεί το πρόβλημα. Σημειωτέον, το 2ο Στρατηγικό Σχέδιο έχει θέσει ως στόχο τη μείωση των νεκρών σε τροχαία κατά 50% το 2010, σε σχέση με το 2000. Η ομιλία του καθηγητή ξεκίνησε από τις διαπιστώσεις ότι πλέον δεν είναι αποδεκτό διεθνώς να σημειώνονται θάνατοι ή σοβαροί τραυματισμοί στους δρόμους και ότι το βάρος πέφτει στους αρμόδιους για τον σχεδιασμό και τη λειτουργία των οδικών υποδομών και όχι στους χρήστες, όπως συνέβαινε ως τώρα.

«Οι μηχανικοί και τα όργανα της Πολιτείας που είναι υπεύθυνοι για τη μελέτη, την κατασκευή, τη λειτουργία, τη συντήρηση και την επιτήρηση της οδικής υποδομής, πρέπει να επιδιώκουν τη δημιουργία συγχωρητικού οδικού περιβάλλοντος. Συγχωρητικό είναι το οδικό περιβάλλον στο οποίο, όταν συμβαίνουν ατυχήματα από λάθη των χρηστών, δεν σημειώνονται θάνατοι ή σοβαροί τραυματισμοί». Ο Γ. Κανελλαΐδης ανέλυσε τις κυριότερες αιτίες για το ότι χιλιάδες Ελληνες προσφέρονται κάθε χρόνο θυσία στο Μολώχ της ασφάλτου.

«Δεν έχει γίνει κατανοητό ότι η οδική ασφάλεια είναι επιστήμη και δυστυχώς πολλές φορές υπάρχει ερασιτεχνική αντιμετώπιση του προβλήματος. Δεν έχει δοθεί προτεραιότητα ανάλογη με τις απώλειες, στην αντιμετώπιση των ατυχημάτων. Συνοπτικά, δεν υπάρχει πολιτική βούληση και αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχουν διαφορετικές ανταγωνιστικές προτεραιότητες στη διακυβέρνηση της χώρας, στη δυσκολία εφαρμογής αναγκαίων αλλά αντιδημοφιλών μέτρων, καθώς και στην επιθυμία για άμεσα θετικά αποτελέσματα, όταν ορισμένες αναγκαίες δράσεις έχουν συνήθως πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα επιτυχίας. Παράλληλα, ο ρόλος των ΜΜΕ είναι κρίσιμος για την ουσιαστική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και επίτευξη συναίνεσης των πολιτών. Απαιτείται συστηματική και όχι περιστασιακή ενημέρωση.

Ακόμη, υπάρχει ασάφεια καθηκόντων και ευθυνών μεταξύ Κεντρικής Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης». Να τι προτείνει, μεταξύ άλλων, ο καθηγητής για τη βελτίωση της κατάστασης. «Την ενεργοποίηση της πολιτείας στο ανώτατο πολιτικό και πολιτειακό επίπεδο και την ενεργό συμμετοχή όλων των αρμόδιων φορέων, ώστε οι ευχές και οι προτάσεις να γίνουν νόμοι. Εξίσου σημαντική είναι η εισαγωγή του μαθήματος της κυκλοφοριακής αγωγής στα σχολεία ως υποχρεωτικού, ώστε οι αυριανοί οδηγοί να αποκτήσουν την κουλτούρα που θα τους επιτρέψει να επιβιώσουν στη μάχη των δρόμων. Τα παιδιά επηρεάζουν θετικά τους γονείς τους και μπορούν να τους κάνουν να οδηγούν ασφαλέστερα, όπως έχει δείξει και η διεθνής εμπειρία».

Η έλλειψη παιδείας

Προχωρώντας ένα θέμα παρακάτω, απευθυνθήκαμε στον Τάσο Μαρκουίζο, τον δημοφιλή Iαβέρη. Είναι ο πιο ορμητικός ομιλητής για θέματα οδικής ασφάλειας και κυκλοφοριακής αγωγής, όπως άλλωστε ήταν και ως οδηγός. Μετρ των ειδικών διαδρομών στα Ράλι Ακρόπολις των δύο περασμένων δεκαετιών, ξεκίνησε να ασχολείται με το ζήτημα όταν αντιλήφθηκε ότι πολλοί θαυμαστές του δεν αντιλαμβάνονταν τη διαφορά που έχουν οι πίστες με τους δρόμους.

Για αυτόν, η κυκλοφοριακή αγωγή στην Ελλάδα είναι είδος σε μεγάλη έλλειψη, που έχει ρίζες και αιτίες. Βασικότερη από αυτές η παιδεία των Ελλήνων. «Ηδη από τα πρώτα νηπιακά χρόνια, όπου οι πληροφορίες εγγράφονται ανεξίτηλες στο μυαλό, τα παιδιά παίρνουν άσχημα παραδείγματα από ασυνείδητους γονείς που κάνουν ό,τι χειρότερο μπορούν για να τα διαπαιδαγωγήσουν.

Δεν φορούν ζώνη, καταναλώνουν οινοπνευματώδη και ύστερα πιάνουν το τιμόνι, μιλούν στο κινητό, παραβιάζουν τη σήμανση και τους σηματοδότες, φέρονται με αγένεια και χωρίς ίχνος συνείδησης. Η άσχημη εικόνα εμπλουτίζεται από κακές συμπεριφορές ανθρώπων που λόγω θέσης αποτελούν πρότυπα. Εχουμε δει αμέτρητες φορές υπουργούς, καθηγητές, αστυνομικούς κ.ά. να μη συμμορφώνονται με τους κανόνες ασφάλειας και να μετατρέπονται έτσι σε κακά παραδείγματα για όλους τους υπολοίπους. Ολα αυτά δυστυχώς δεν συμβάλλουν στο να γνωρίσει ο μέσος πολίτης την άγνοιά του».

Ο έμπειρος οδηγός μιλάει το ίδιο καυστικά για τους πεζούς, ενώ παράλληλα επισημαίνει ότι παρόμοια προβλήματα είχαν παλαιότερα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες που όμως επιλύθηκαν, γιατί οι χώρες αυτές επέδειξαν αποφασιστικότητα, έδρασαν συντονισμένα και βοηθήθηκαν ουσιαστικά από τα ΜΜΕ. Ο Ιαβέρης θεωρεί κομβικό τον ρόλο των ΜΜΕ. «Θα πρέπει όχι μόνο να αυξηθούν τα σχετικά σποτ -που είναι λίγα και προβάλλονται μόνο πριν απότις μεγάλες εξόδους-, αλλά και να αλλάξει ο τρόπος της επικοινωνίας. Για παράδειγμα, θα πρέπει να δείχνουν σοκαριστικά το αποτέλεσμα του λάθους και όχι να αρκούνται σε μια ακαδημαϊκή παραίνεση που δεν ευαισθητοποιεί κανέναν», τονίζει.

Οσον αφορά τις διατάξεις του ΚΟΚ, ο Ιαβέρης κάνει λόγο για πορεία σε λάθος δρόμο: «Αντι να περάσει το μήνυμα ότι το ανυπέρβλητο αγαθό είναι η ζωή, εστιάζει στο πρόστιμο και στην οικονομική ζημία που θα υποστεί κάποιος αν παραβιάσει το κόκκινο». Παράλληλα αξιώνει οι ποινές να γίνουν αυστηρότερες, να μην υπάρχουν εκπτώσεις και οι τιμωρίες να δίνουν την ευκαιρία σε αυτόν που διέπραξε την παράβαση, να αναλογιστεί τις πιθανές συνέπειες της πράξης του (λ.χ. με κοινωνική εργασία σε νοσοκομεία όπου νοσηλεύονται θύματα τροχαίων).

Βεβαίως, πρέπει να φτιαχτούν οι δρόμοι, να αλλάξει το σύστημα εκπαίδευσης, να σταματήσουν οι χρηματισμοί στις εξετάσεις, να είναι συνεχής η παρουσία της Τροχαίας. «Αν γίνουν αυτά, τότε ίσως το 2025 η κατάσταση να είναι διαφορετική», καταλήγει με μια δόση απόγνωσης, αλλά και με τη συνείδηση του ανθρώπου που θέλει να είναι χρήσιμος και όχι αρεστός.

Για το τέλος αφήσαμε τον Αρη Σταθάκη. Βουλευτής στη Β’ Αθήνας σήμερα, με μακρόχρονη και σημαντική πορεία στη δημοσιογραφία, ήταν ένας από τους πρωτοπόρους που ασχολήθηκαν με την κυκλοφοριακή αγωγή. Τον περασμένο Γενάρη «τάραξε τα νερά», υποβάλλοντας στον υπουργό Μεταφορών την παραίτηση από τη θέση του προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Οδικής Ασφάλειας.

«Δεν μετάνιωσα καθόλου, επειδή δεν ήθελα να είμαι πρόεδρος μια επιτροπής που δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Οπως ξέρετε υπήρχαν πολλές "εθνικές’’ επιτροπές που δεν ήξεραν η μία την ύπαρξη της άλλης, δεν είχαν συνεργασθεί ποτέ και δεν τις άκουγε κανένας. Λυπάμαι πολύ όμως που δεν έκαναν και άλλοι το ίδιο, για να διαλυθούν αυτές οι επιτροπές και να δημιουργηθεί επιτέλους ένας κεντρικός φορέας, ο οποίος θα ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με την οδική ασφάλεια, κάτι που έχω ζητήσει επίσημα, εδώ και πολλά χρόνια», σημειώνει.

Πάντως δεν χάνει την ελπίδα του: «Ελπίζω ότι θα αλλάξουν πολλά τώρα που δημιουργήσαμε στη Βουλή, την πρώτη ειδική, μόνιμη Διακομματική Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας». Θεωρεί χώρες-πρότυπα στην κυκλοφοριακή αγωγή την Ελβετία, την Αυστρία, τη Γερμανία, τη Βρετανία και προτείνει πέντε «απλούς» κανόνες: «Να μην οδηγούμε όταν έχουμε πιει. Να μην κάνουμε ούτε ένα μέτρο χωρίς ζώνες ασφαλείας και κράνος. Να βάζουμε τα παιδιά στο πίσω κάθισμα, δεμένα στα ειδικά καθίσματα. Να κάνουμε εκστρατεία ευαισθητοποίησης για τις παραβάσεις που σκοτώνουν. Να αλλάξει το σύστημα εκπαίδευσης και εξέτασης των υποψηφίων οδηγών, αλλά και των υποψηφίων εκπαιδευτών».

«Ανάγωγα» πάρκα

  • Αν και δόθηκαν σημαντικά κονδύλια για τη δημιουργία τους, η εικόνα εγκατάλειψης που παρουσιάζουν σήμερα τα περισσότερα από τα περίπου 100 Πάρκα Κυκλοφοριακής Αγωγής που υπάρχουν στη χώρα προκαλεί θλίψη. Ούτε λίγο ούτε πολύ, καθένα από αυτά κόστισε πάνω από 100 χιλιάδες ευρώ, προκειμένου οι αυριανοί οδηγοί, ποδηλάτες και πεζοί να γαλουχηθούν με σωστές κυκλοφοριακές αξίες. Η αξιοποίησή τους όμως παραμένει μικρή.

Αγόρι μου, το κράνος σου!

  • Σύμφωνα με τις στατιστικές, 3 στους 10 αναβάτες δεν φορούν κράνος, με αποτέλεσμα όταν εμπλακούν σε ατύχημα να έχουν μόνο 5% πιθανότητες να «τη γλιτώσουν». Και δεν είναι μόνο αυτό. Ορισμένοι έχουν την κακή συνήθεια να φορούν κράνος, αλλά να το έχουν λυμένο, κάτι που σε περίπτωση ατυχήματος μπορεί να προκαλέσει συντριπτικό κάταγμα στον αυχένα.

Μετά τις Σέρρες το χάος

  • Το Αυτοκινητοδρόμιο των Σερρών είναι η μόνη ελληνική πίστα ασφαλούς οδήγησης στη χώρα μας. Κατασκευάστηκε το 1998 και είναι η μεγαλύτερη στα Βαλκάνια, με μήκος 3.186 μέτρα και πλάτος 12 και 15 μέτρα. Εκεί, εκτός από αγώνες πραγματοποιούνται και μαθήματα ασφαλούς οδήγησης μοτοσικλέτας στα οποία οι συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν γνώση στον συγκεκριμένο τομέα από έμπειρους οδηγούς. Είναι, ωστόσο, η μόνη πίστα του είδους στην Ελλάδα.

Στραβά αρμενίζουμε

  • Θανατηφόρα ατυχήματα: 23.000
  • Σοβαρά ατυχήματα: 43.000
  • Ελαφρά ατυχήματα: 132.000
  • Νεκροί: 34.000
  • Βαριά τραυματισμένοι: 60.000
  • Ελαφριά τραυματισμένοι: 442.000
  • Κόστος: ανυπολόγιστο

-Τα θλιβερά αποτελέσματα της κυκλοφοριακής αγωγής που δεν υπάρχει. Τα στοιχεία αφορούν την περίοδο 1990 - 2007.

Πάνος Μυλωνάς

  • Η απώλεια ενός νέου ανθρώπου από τροχαίο έγινε η αφορμή για να ιδρυθεί το ομώνυμο ινστιτούτο οδικής ασφάλειας. Κύριοι σκοποί του η υποστήριξη δραστηριοτήτων που προάγουν την ασφάλεια, την κυκλοφοριακή αγωγή, τη μελέτη, έρευνα, ενημέρωση και εκπαίδευση, στοχεύοντας στην πρόληψη των τροχαίων ατυχημάτων www.ioas.gr.
Το μέρος Νο 39 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 349, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 2 Νοεμβρίου 2008.